MEVCUT MAHALLE PARKLARININ “İHTİYACA DAYALI HAKÇALIK” AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ: İzmir’deki mahalle parklarını kimler neden kullanıyor ve kullan(a)mıyor?
Parkların erişim ve kullanımını etkileyen üç grup etmen vardır:
i) Tarihi, kültürel, kurumsal ve çevresel) etmenler—örneğin, parkın yapıldığı tarihi ve kültürel bağlamdaki planlama yaklaşımları, kurumsallaşmış ayrımcılıklar, sosyal alışkanlıklar ve kontrol; yapılı ve sosyal çevreye dair mevcut olanakların niteliği, çeşitliliği ve sınırlılıkları, park alanına erişim, parktaki etkinlik olanakları ve park yönetimi;
ii) Kişiye bağlı etmenler—örneğin, rekreasyon için ayrılabilen para, zaman, enerji gibi bireysel kaynakları belirleyen gelir düzeyi, toplumsal cinsiyet, yaş, meslek ve benzeri sosyo-ekonomik ve demografik özellikler, yeşil alana ve boş zaman değerlendirmeye dair tavırlar;
iii) Algısal-davranışsal etmenler—yani bireyin, yapısal ve bireysel etmenlerin belirlediği koşullara dair karar ve eylem seçimlerini belirleyen algılar.
Projemiz, kamusal kaynaklarla ve kamu sağlığını geliştirmek için yaratılan parkların kullanımını belirleyen yapılı çevre düzenlemelerinin "ihtiyaca-dayalı hakçalığa” dayanarak geliştirilmesini ve ilgili araştırma araçlarıyla incelenmesini savunur.
İhtiyaca-dayalı hakçalık nedir?
Genelde kamusal kaynakların ve hizmetlerin dağıtımını belirleyen dört grup “hakçalık” tanım ve yaklaşımları şöyledir (Crompton ve Wicks 1988; Lucy 1981; Nicholls 2001; Talen 2007):
- Eşitliğe-dayanan hakçalığa göre; bölgeler veya kullanıcılar sosyo-ekonomik konumları, istekleri, ihtiyaçları, yetenek veya başka özelliklerine bakılmadan, ilgili kamusal kaynaktan eşit pay almalıdır ve kamusal kaynak dağıtımı bu anlayışla yapılmalıdır. “Kişi başı yeşil alan” hesabı eşitliğe-dayalı hakçalığa dayanır.
- İhtiyaca-dayalı hakçalığa göre, yoksulluk ve ırkçılık gibi yapısal etmenlerden dolayı kamusal kaynaklara erişimde dezavantajlı konuma düşen topluluklar ve bölgeler ek kaynaklar almalıdır. Bu yaklaşımda kamu sektörünün rolü, “telafi” edici şekilde kaynakları tekrar dağıtmaktır.
- Talebe-göre hakça dağıtımda, o hizmetlerin dağıtımı siyasi otorite üzerinde çeşitli yollarla baskı kuran grupların talepleri sonucu yapılır.
- Piyasa ölçütlerine dayalı hakçalığa göre, kamusal hizmetlerin dağıtımı, o hizmeti kullanmak için ödemeye isteklilik ölçülebilir hale getirilebildiğinde belirlenebilir.